نقش اندازه بر ساختار بانک کشاورزی

مقدمه
عوامل مختلفی در ساختار و مدیریت سازمانها تاثیر دارد. در این قسمت به تاثیر اندازه سازمان بر ساختار و مدیریت سازمانها در مرحله اول و تاثیر آن بر مجمع تشخیص مصلحت نظام پرداخته خواهد شد.

اندازه سازمان: 

وقتی سازمانی کارکنان عملیاتی بیشتری استخدام می کند تا از مزایای اقتصادی حاصل از تخصص گرایی آنها بهره مند گردد، در نتیجه تفکیک افقی افزایش خواهد یافت. گروه بندی وظایف مشابه با یکدیگر هزینه هایی را برای سازمان به همراه خواهد داشت از این رو مدیریت سازمان برای اینکه بتواند بین واحدهای مختلفی که در سطح افقی قرار دارند هماهنگی ایجاد کند، تفکیک عمودی درون سازمان را افزایش خواهد داد. این توسعه یا بسط موجب خواهد شد که سازمان از نظر جغرافیایی گسترش پیدا کند. در ضمن چون این گستردگی پیچیدگی بیشتر سازمان را نیز در پی خواهد داشت، نتیجتاً مدیریت عالی نخواهد توانست به طور مستقیم بر همه فعالیت های درون سازمان نظارت نموده و آنها را کنترل کند. لذا مدیریت به جای اعمال کنترل مستقیم به اجرای قوانین و مقررات رسمی مبادرت خواهد ورزید. این افزایش در رسمی سازی ممکن است به موازات ایجاد واحدهای جدید به وسیله مدیریت، به منظور هماهنگی فعالیت های گسترده و متنوع اعضا سازمانی، تفکیک عمودی بیشتر به همراه داشته باشد. نهایتاً چون مدیریت عالی سازمان کم کم از سطوح عملیات دورتر می شود، مدیران ارشد اجرایی نخواهد توانست به سرعت تصمیمات معقول و آگاهانه اتخاذ کنند. تنها راه حلی که باقی می ماند این است که سیستم تصمیم گیری غیرمتمرکز جایگزین سیستم متمرکز گردد. با این استدلال ما می بینیم که تغییرات در اندازه سازمان منجر به تغییرات ساختاری بنیادی می شود.

تعریف اندازه سازمان: 
در خصوص اینکه چگونه اندازه سازمان تعیین و تعریف می شود بین محققین توافق های زیادی صورت گرفته است. در هشتاد درصد تحقیقات انجام شده از اندازه سازمان به عنوان یک متغیر که در واقع تعداد کل کارکنان یک سازمان را شامل می شود، استفاده شده است. اگر چه می توان استدلال کرد که معیارهای مختلف اندازه سازمان را نمی توان بجای یکدیگر بکار برد ولی بیشتر مدارک و شواهد دلالت بر این دارد که معیار تعداد کل کارکنان مانند دیگر معیارها مناسب می باشد. دلیل این امر آن است که تعداد کل کارکنان به عنوان معیار اندازه سازمان تا حد بسیار زیادی به دیگر معیارهای اندازه سازمان ارتباط پیدا می کند. 

طرفداران تعیین کننده بودن اندازه: 
یکی از مباحث بسیار جدی پیرامون اهمیت اندازه سازمان به عنوان عامل تعیین کننده ساختار سازمانی به وسیله پیتر بلاو مطرح گردیده است. وی بر اساس تحقیقاتش در مورد مؤسسات دولتی، دانشگاه ها و فروشگاه ها دریافت که اندازه سازمان مهمترین عامل مؤثر بر ساختار سازمان ها است. آنچه وی از این تحقیقات دریافت، این بود که افزایش اندازه سازمان، تفکیک ساختاری سازمان را افزایش می دهد اما این امر با نرخی کاهنده محقق می گردد. 
بررسی انجام شده به وسیله دانشگاه استون در بریتانیا نشان داد که اندازه سازمان عامل اصلی تعیین ساختار سازمانی است. گروه مذکور 46 سازمان را بررسی و پی بردند که افزایش اندازه در این سازمان ها با تخصص گرایی و رسمیت بیشتر ارتباط پیدا می کند. نتیجه گیری این بود که افزایش عملیات سازمان موجب تکرار رخدادها و تصمیماتی می شود که استاندارد شدن را مرجح می سازد. 
اندازه سازمان با تخصص گرایی، رسمی سازی و حیطه عمودی رابطه مثبت و با تمرکز رابطه منفی دارد ( با نرخی کاهنده). 
از دیگر موارد قوی در اثبات تعیین کننده بودن اندازه به وسیله می یر ارائه شده است. وی ضمن تأیید اینکه رابطه اندازه و ساختار علت و معلولی نیست، یک پروژه تحقیقاتی را که استنباط علّی را ممکن می ساخت طراحی کرد. او دریافت که اثر اندازه سازمان به طور یک سویه در هر جایی قابل مشاهده است. یعنی اندازه بر ساختار مؤثر است ولی عکس آن صادق نیست و اثر سایر متغیرهایی که به نظر می رسد بر ساختار تأثیر دارند، هنگامی که اندازه تحت کنترل باشد از میان می رود. 

انتقاداتی بر تعیین کننده بودن اندازه: 
انتقادات زیادی بر تعیین کنندگی اندازه وارد شده است. بیشتر انتقادات متوجه تحقیقات بلاو (توسط کریس آرجریس و می هیو) و گروه استون (توسط آلدریش و هال) است. علاوه بر این تحقیقات دیگر ثابت کرده است که اندازه تأثیری بر ساختار نداشته یا اینکه حداقل تأثیر را در بر دارد. نهایتاً برخی از شواهد و مدارک نشان می دهند که اندازه سازمان، ساختار سازمانی را فقط در سازمان هایی که مدیران حرفه ای عهده دار مدیریت آنها هستند و نه سازمان هایی که به وسیله مدیر – مالک اداره می شوند، تحت تأثیر قرار می دهد. 
 کریس آرجریس استدلال کرد که سازمان های خدمات کشوری وضعیتی خاص دارند. او متذکر شد که سازمان های خدمات کشوری محدودیت های بودجه ای داشته و مرزهای جغرافیایی محدودی دارند و تعداد کارکنانشان از قبل پیش بینی شده اند و به وسیله مقررات تحت تأثیر قرار می گیرند. 
می هیو و همکارانش از یک نوع برنامه کامپیوتری بهره جستند که درجه تفکیک احتمالی درون سازمانی را در هر سطحی از اندازه سازمان تعیین می کرد، آنها پی بردند که یافته های بلاوه در مورد رابطه بین اندازه و پیچیدگی سازمانی وقتی که به تمامی ترکیبات ساختاری احتمال یکسان داده شود نوعی رابطه ریاضی بوجود خواهد آورد. 
آلدریش اظهار داشت که اندازه نتیجه چیزی است نه علت آن: فناوری ساختار را تعیین کرده و به تبع آن اندازه سازمان تعیین می گردد. آلدریش افزود شرکت هایی که از پیچیدگی و رسمیت بالائی برخوردارند نسبت به سایر شرکت هایی که کمتر ساختارمند هستند، نیازمند به کارگیری تعداد زیادی نیروی کار هستند. 

اندازه و پیچیدگی: 
بلاو دریافت که اثر اندازه سازمان بر پچیدگی آن دارای یک نرخ کاهنده است. همانطور که آرجریس متذکر شده، این نتیجه گیری ممکن است فقط برای مؤسسات دولتی که ویژگی های منحصر بفردی دارند بکار برود. 

اندازه و رسمیت: 
یافته های گروه استون این نظریه را که اندازه سازمان، میزان رسمی بودن سازمان را متأثر می سازد، تأیید نمود. نتیجه گیری های هال این بود که میزان رسمیت نمی تواند اندازه سازمان را تعیین کند، اما وی تصدیق کرد که همبستگی زیادی بین اندازه و رسمی سازی ساختار اختیار، شرایط مجازات برای نقص قوانین کتبی و دستورالعمل های آموزش ضمن خدمت کارکنان وجود دارد. 
از لحاظ منطقی نیز بین افزایش اندازه سازمان و میزان رسمی بودن سازمان یک رابطه منطقی وجود دارد. معمولاً مدیریت می خواهد رفتار کارکنانش را کنترل و نظارت نماید. در این راستا دو روش کنترل وجود دارد که عبارتند از: نظارت مستقیم و دیگری نظارت از طریق مقررات رسمی. چون این دو عامل نمی توانند جانشین یکدیگر شوند، باافزایش یکی کاهش دیگری ضروری می گردد و به علت اینکه هزینه های نظارت مستقیم همراه با گسترش اندازه سازمان افزایش می یابد، پس عقلائی است که پیشنهاد کنیم اگر مدیریت قوانین و مقررات رسمی را به جای نظارت مستقیم جایگزین سازد از منافع اقتصادی زیادی بهره مند می گردد. 

اندازه و تمرکز: 
هر عقل سلیمی می پذیرد که کنترل سازمان های بزرگ به وسیله یک فرد غیر ممکن است زیرا درون این سازمان ها فعالیت و وظایفی صورت می گیرند که یک فرد یا مجموعه ای از افراد به تنهایی قادر به اداره آن نمی باشند، از این رو تفویض اختیار اجتناب ناپذیر است. در سازمان های کوچک مدیریت می تواند از طریق تصمیم گیری به صورت متمرکز اعمال کنترل کند. به موازات افزایش در اندازه سازمان مدیریت به علت محدودیت های جسمانی قادر به نظارت به روش فوق نبوده لذا تصمیم گیری به صورت عدم تمرکز اجتناب ناپذیر می گردد. اما عدم تمرکز با افزایش رسمی سازی همراه می باشد. 

یک سئوال بسیار مهم: چه اندازه ای بزرگ است؟ 
پاسخ ما فقط می تواند تقریبی باشد. به هر حال بهترین تخمین ما در محدوده یا دامنه 500 تا 2000 کارمند می باشد . سازمان هایی که کمتر از 500 کارمند داشته، تحت عنوان سازمان های کوچک مطرح می شوند از طرف دیگر وقتی یک سازمان یا هر واحد فرعی از سازمان دارای 2000 کارمند گردد، برای هماهنگی بدون تفکیکی واحدها و مقرر نمودن قوانین و مقررات یا تفویض اختیار یا تصمیم گیری به سطوح پایین سازمان به شدت دچار مشکل می شود. تأثیر افزایش کارکنان جدید به سازمان دارای 2000 کارمند بر ساختار این سازمان حداقل است در ثاتی وقتی سازمان کوچک است یک تغییر جزئی در اندازه سازمان حداکثر تأثیر را بر ساختار سازمانی بر جای می گذارد. 

موضوعات ویژه در ارتباط با اندازه سازمان: 
دو موضوع مرتبط با اندازه سازمان عبارتند از: نخست اینکه وقتی پرسنل عملیاتی سازمان افزایش یابد چه تأثیری بر تعداد کارکنان ستاد پشتیبانی دارد؟ در ثانی آیا تئوری سازمان در سازمان های کوچک نیز کاربرد دارد؟ 
بحث در مورد نسبت کارکنان اداری: 
قانون پارکینسون (نیروی دریای انگلیس): کار آنقدر گسترش پیدا می کند تا کل زمان موجود برای تحققش را مصرف کند. او استدلال کرد که لااقل در سازمان های دولتی، همبستگی بسیار کمی بین حجم کاری که باید صورت گیرد و اندازه پرسنلی که مسئولیت آن حجم کاری را به عهده داشته وجود دارد، یا اینکه اصلاً رابطه ای بین این دو وجود ندارد. 
بعضی نسبت بین مدیران و کارکنان را نسبت اعضای اداری گفته اند افراد دیگری نسبت مدیران صفی و ستادهای پیشتبانی برای پرسنل عملیاتی و تولید را نسبت اعضای ادرای تعریف کرده اند. اگر چه توافق کلی روی تعریف نسبت اعضای ادرای وجود ندارد ولی ما تعریف دوم را به عنوان نسبت اعضای اداری می پذیریم (نسبت ستادی ها به صفی ها). 
فرضیه پارکینسون اساساً اظهار می دارد که یک همبستگی مثبتی می تواند بین اندازه و نسبت اعضای اداری وجود داشته باشد. به موازات افزایش در اندازه سازمان اندازه نسبی اعضا اداری به طور نامناسب افزایش می یابد. همچنین داده های تجربی وسیعی وجود دارند دال بر اینکه به موازات افزایش اندازه سازمان نسبت اعضا اداری آن کاهش می یابد و این نتیجه از صرفه جویی های ناشی از مقیاس نشأت می گیرد. همچنین مدارکی وجود دارند مبنی بر اینکه روابط بین اندازه سازمان و نسبت اعضای ادرای خطی نیست. این رابطه غیرخطی بودن در مورد نسبت اعضای ادرای سازمان های کوچک و بزرگ نسبت به سازمان های متوسط بیشتر صادق است. در چند بررسی محققان دریافته اند که فرآیند افول در سازمان ها تأثیر معکوس روی نسبت اعضای اداری ندارد ولی وقتی سازمان رشد می کند، نسبت اعضای اداری آن تمایل به افزایش دارد، لذا در هنگام پیشرفت و رشد سازمان نسبت اعضای اداری گرایش یه افزایش دارند اما به هنگام افول گرایش به کاهش به آن شدت نیست و مدیریت اکراه دارد که از نیروهای اداری خود بکاهد.

تئوری سازمان و مؤسسات بازرگانی کوچک: 
 تئوری سازمان منحصراً بر پایه بررسی های صورت گرفته در سازمان های بزرگ و متوسط پایه گذاری شده است. سازمان های بازرگانی کوچک با مسائل متفاوتی مواجهند و اولویت های مختلفی از لحاظ اهمیت به مفاهیم تئوری سازمان قائل اند. اضافه بر این واقعیت این است که مؤسسات بازرگانی کوچک با مباحث متفاوتی از تئوری سازمان مواجه بوده و مدیران آنها شقوق ساختاری محدودی را در اختیار دارند. 

 

نتیجه

اندازه سازمان تا کنون باعث پیچیدگی و تخصصی شدن کارها نشده است و همچنان پیچیدگی کم می باشد. بزرگ شدن بانک کشاورزی تا کنون باعث شده رسمیت بیشتر شود در ضمن افزایش انداره بدلیل اینکه مدیران حرفه ای در سازمان وجود ندارد منجر به عدم تمرکز نشده است و همچنان سازمان داری تمرکز است .

منبع: 
رابینز استیفن (1392) تئوری سازمان ساختار و طراحی سازمان، ترجمه سید مهدی الوانی و حسن دانایی فر، انتشارات صفار، چ 38